Türkiye Elektrik İletim Sistemleri ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliği

Güncel EN, IEC Standartları Doğrultusunda Olmalı !

Sabri Günaydın

Elektrik Mühendisi

Ülke topraklarımızın yüzde 92'si deprem kuşağındadır ve bunun da yüzde 66'lık bölümü 1. ve 2. derece deprem bölgesidir. Dolayısıyla deprem tehlikesi sadece nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 11 büyük ilimizi (ülke nüfusumuzun yüzde 70’i) tehdit etmekle kalmamakta, aynı zamanda bu bölgelerde kurulu büyük sanayi tesis potansiyelimizin de yüzde 75'ini tehlike altında bırakmaktadır.

03.02.2021 Tarihli 31384 sayılı Resmi Gazete'de Türkiye Elektrik İletim Sistemleri ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliği yayınlanmıştır.

Yayınlanan yönetmelik incelendiğinde aşağıdaki çok önemli eksikler, hatalar görülmektedir.

a) Bu yönetmelik kapsamında sadece iletim sistemleri kapsamında olan trafo merkezlerindeki elektriksel cihazları değil tim ve dağıtım sistemleri trafo merkezlerinde bulunan 1k V‘a kadar alçak gerilim dağıtım tesisatı da bulunmamaktadır. İletim, dağıtım tesis ve sistemlerindeki trafo merkezlerinde bulunan 1k V‘a kadar alçak gerilim dağıtım tesisatı da bu kapsamda ele alınmalıdır.

b) Bu konularda IEC, EN, ETSI EN standartları olduğu için Amerikan IEEE, ÇİN ve JAPON Standartlarının belirtilmesi ve atıf edilmesi birçok yönden uygun değildir. IEC, EN, ETSI EN standartları olduğu sürece bu standartlar atıf edilerek yönetmelik düzenlenmelidir. Türkiye olarak Avrupa Birliği EN, HD standartlarını, IEC standartlarını karşılıklı olarak kabul ettiğimizi ve TSE standartlarımızın bu doğrultuda en azından bu standartlara paralel olarak yayınlandığını belirtmek isteriz. Yayınlanan yönetmeliği incelendiğinde ne yazık ki yönetmelikte aşağıdaki güncel TS EN, TS IEC ,ETSI EN standartlarının belirtilmediği görülmektedir.

b.1) TS IEC, TS EN, ETSI EN , IEC , EN Standartları

b.1.1) TS EN 62271-207:2013 Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 52 kV üzerindeki beyan gerilimler için gaz yalıtımlı anahtarlama düzeni donanımlarının sismik nitelendirilmesi

b.1.2) TS IEC TR 62271-300: 2016 Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicileri: Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicilerinin Sismik Kalitesi İçin Kılavuzu (IEC 61116:1993 yürürlükten kaldırılmıştır.)

b.1.3) IEC/TS 61463 :2016 İzolatörler - Sismik sınıflandırma

b.1.4) TS EN 60255-21-3 :2000 Elektrik Röleleri- Bölüm 21: Ölçme Röleleri ve Koruyucu Donanımlar Üzerine Titreşim, Mekanik Darbe, Çarpma ve Sismik Deneyler- Kısım 3: Sismik Deneyler

b.1.5) IEC TS 62271-210 :2013 Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 1kv üzerinde ve en yüksek 52 kv'a kadar olan beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı a.a. metal mahfazalı anahtarlama düzeni ve kontrol düzenleri sismik yeterliliği

b.1.6 ) TS EN IEC 60068-3-3:2019 Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deney-Bölüm 3: Kılavuz, Cihazlar İçin Sismik Deney Metotları

b.1.7 ) TS EN 61587-2:2012 Elektronik Donanım İçin Mekanik Yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 Standartları İçin Deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve Raflar İçin Sismik Deneyler

b.1.8) IEC/IEEE 60980 : 2020 Nükleer üretim istasyonları için güvenlik sistemlerinin elektrikli cihazlarının sismik sınıflandırılması için öngörülen yöntemler

b.1.9) TS EN 61226:2010

Nükleer güç santralleri - Güvenlik için önemli enstrümantasyon ve kontrol - Enstrümantasyon ve kontrol fonksiyonlarının sınıflandırılması

(Not:2021 yılında EN IEC 61226:2021 olarak güncellenecektir.)

b.1.10) TS EN IEC 60721-3-3 :2019

Çevresel koşulların sınıflandırılması - Bölüm 3-3: Çevresel parametre gruplarının ve ciddiyetlerinin sınıflandırılması - Hava şartlarına karşı korunan yerlerde sabit kullanım

b.1.11) TS EN IEC 60076-11:2018

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler

b.1.12) ETSI EN 300 119-7 V1.1.1 (2015-02)
Environmental Engineering (EE); European telecommunication standard for equipment practice; Part 7: Engineering requirements for Subracks in harmonized racks and cabinets with extended features

b.1.13) ETSI EN 300 019-1-3 V2.4.1 (2014-04)
Environmental Engineering (EE); Environmental conditions and environmental tests for telecommunications equipment; Part 1-3: Classification of environmental conditions; Stationary use at weatherprotected locations

b.1.14) ETSI EN 300 019-1-4 V2.2.1 (2014-04)
Environmental Engineering (EE); Environmental conditions and environmental tests for telecommunications equipment; Part 1-4: Classification of environmental conditions; Stationary use at non-weatherprotected locations

b.1.15) ETSI EN 300 119-6 V1.1.1 (2015-02)

Environmental Engineering (EE); European telecommunication standard for equipment practice; Part 6: Engineering requirements for harmonized racks and cabinets with extended features

c) Yönetmelikte “Ankraj tasarımı cihazın kütle merkezine yatay yönde ağırlığın %20’si, düşey yönde ağırlığın %16’sı uygulanarak TS-500’e göre yapılacaktır. “ denilmiştir. Ancak TS 500 “Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları “ ile ilgili bir standarttır.

d) A.1.3 Tanımlardaki Orta Gerilim (OG) tanımı IEC ve EN ‘de bulunmamaktadır. 1 k V üstü yüksek gerilimdir.

e) Deneysel Yöntemler için deneylerin yapılacağı laboratuvarın ilgili standartlar doğrultusunda akredite olması gerekliliğinin yönetmelikte belirtilmesi gerekir.

f) Yönetmelikte “A.4 Yeterlilik düzeylerini belirlemek için hem deneysel yöntemler (Madde A.4.1), hem de hesap yöntemleri (Madde A.4.2) kullanılacaktır. Deneysel yöntemler sadece kritik öneme haiz donanım için uygulanmaktadır.” Denilmiştir.

Bu madde çok önemli olup kritik öneme sahip donanımın açıklanması gerekir. Cihazların tümü kritiktir ve yapılabilecek tüm cihazlarda deney gerçekleştirilmelidir. Ancak iletim tesislerinde kullanılan büyük güçlü transformatörlere sismik deney uygulanamayacağı göz önüne alınarak buşing ve benzeri donanımın sismik deneyleri yapılıp sonra trafolar için hesap istenebilir.

g) Madde A.4.1 Deneysel Yöntemler en azından IEC , EN 60068-3-3 , IEC, EN 60068-2-57 , IEC,EN 60068-2-59 ve ilişkili standartlar doğrultusunda olmalıdır. En azından bu standartların üzerinde olmamalıdır. Yoksa IEC , EN Standartlarının anlamı kalmaz.

h) Yönetmelik taslağı içindeki A4.2 bölümünde İlgili EN, ETSI IEC standartları olmayan test yapılması mümkün olmayan yapısal olmayan imalatlar için Sonlu Elemanlar Analizi ve Modelleme yöntemleri açık ve net tanımlanmalıdır.

i) A.6 Maddesi IEEE 693 standardı doğrultusunda düzenlenmiştir. Konu ile ilgili deneyleri de içeren “b” maddesinde belirttiğimiz EN, IEC standartları doğrultusunda bu bölüm ve ilgili diğer bölümler tekrar düzenlenmelidir.

j) “Elektronik Haberleşme ve Bilgi Sistemleri Binalarının Tasarımı” ile ilgili
Bölümde elektriksel cihazların OG Hücreler, Dağıtım Trafoları, Alçak Gerilim Panoları, Alçak Gerilim Tesisatı vb. cihazların sismik dayanım deneylerinden ilgili standartlar doğrultusunda bahsedilmemiştir. “b” maddesinde belirtiğimiz EN, IEC standartları doğrultusunda cihazların deneyleri akredite laboratuvarlarda yapılıp yeterlilikleri belgelenmelidir.

k) Bölüm E-Elektriksel Cihazların Deprem Yeterlilik Raporlarının Onaylanması bölümünde deprem konusunda uzmanlaşmış makine ve elektrik mühendisleri belirtilmemiş olup hatalıdır, aşağıdaki şekilde düzenlenmelidir.

Bu yönetmelik kapsamında trafo sahalarına yerleştirilecek elektriksel cihazların deprem yeterliliklerin belirlenmesini ve kanıtlanmasını kapsayan raporlar, yeterlilik belirleme süreçlerinin tüm aşamalarına vakıf, teorik ve mesleki bilgi ve deneyim sahibi deprem mühendisliği ve yapı dinamiği konusunda uzman bir inşaat mühendisi, makine mühendisi, ya da elektrik mühendisi tarafından onaylanacaktır.

Deprem yeterlilik raporunu onaylamakla görevlendirilen uzman eğer ilgili cihaz ilk kez deneysel yöntemlerle test ediliyorsa ilgili deney standartları doğrultusunda akredite laboratuvarlardaki testlere katılacak, testler öncesinde üretici tarafından önerilecek test düzeneğini ve test protokolünü onaylayacaktır.

Bu yönetmelik uyarınca bir elektriksel cihazın deprem yeterlilik düzeyinin belirlenmesi amacıyla üretici tarafından gerçekleştirilen deneyler ve/veya hesaplar bir rapor halinde ilgili kuruluşa teslim edilecektir. Teslim edilen raporlar görevlendirilen uzman tarafından değerlendirilecek, değerlendirme sonucunda uzman tarafından bir “Deprem Yeterliliği Değerlendirme Raporu” hazırlanarak ilgili kuruluşa sunulacaktır

Ülkemizin “DEPREM” gerçeğine rağmen yönetmeliğin 3 yıl sonra yürürlüğe gireceği belirtilmektedir. Bu son derece yanlıştır, yönetmelik en kısa sürede yürürlüğe girmelidir. En önemli konu ülkemizde acilen tüm elektroteknik sektörümüze hizmet edebilecek uygun kapasitede en azından bir akredite sismik deney laboratuvarınınkurulmasıdır.

"Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığımız Sanat Yapıları Dairesi Başkanlığınca " hazırlanan ve "Enerji Tabii Kaynaklar Bakanlığımızca" yayınlanan yönetmelikle ilgili güncel standartlar doğrultusunda gereğinin yapılması için bakanlığa sunacağız ve konunun takipçisi olacağız.