SU PLANLAMASI

Melike Sena KILIÇ

Şehir Plancısı

“Arazi kullanım kararları aslında bir su kullanım kararıdır.”

M. Falkenmark

Su, medeniyetlerin başlangıç noktası ve yaşamın en temel bileşenlerinden biridir. Onu temiz tutmak ve tasarruflu kullanmak, iklim değişikliği içerisinde kuraklığı ve taşkınları aynı anda yaşayan dünyamızda, her zamankinden daha önemli. Sağlıklı toplumların temelinde temiz ve güvenilir su vardır. Suyumuzu temiz tutmak, daha az zehir üretmek demektir. Zehirlerden arınmış bir yaşam için kırsalda yaşamak gerekmiyor. Yaşadığımız kenti temiz tutarak da kendimiz için daha sağlıklı bir çevreyi ve yaşamı sağlayabiliriz.

Su, döngüsü içinde kendini yenileyen bir kaynaktır. Aynı zamanda kısıtlı bir kaynaktır ve bu kaynağın kullanımı, bugünü ve geleceği etkiler. HES projeleri, barajlar ve çeşitli su sistemleri ile (sulama teknikleri, arıtma sistemleri vs.) boğduğumuz su kaynakları çeşitli yaşam alanlarına yüzlerce kilometrelik borular içerisinde taşınırken, yağan yağmurlar beton kaplı kentlerde toprağa bile değmeden kanalizasyon sistemlerine geri döner. Bu şekilde insan müdahalesi ile doğal su döngüsü, kentsel su döngüsüne dönüşür. Döngü içerisinde, suya karışan atıklar ve kirlenen suyun tekrar kullanımı amacıyla bu atıklardan arıtılması işlemleri, doğal su döngüsüne yapılan müdahalelerden en önemlileridir.

Kentsel su döngüsüne yapılan müdahaleler ve uygulanan politikalar, suyun kalitesini belirler. Su kalitesi, suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kullanılabilir düzeyde olmasıdır. Doğrudan ya da dolaylı yoldan ekosistemdeki canlıların sağlığını, kentsel ve kırsal su kullanım alışkanlıklarını önemli düzeyde etkiler. Bu çerçevede kentsel ve kırsal alanda su sorunlarının belirlenmesi ve çözümlenmesinde su kalitesi belirleyici bir faktördür.

Su kaynakları yönetimi; havza sınırları içerisinde bulunan yeraltı ve yerüstü sularını, birbirine yakın veya aynı sınırlar içerisinde bulunan havzalar arasındaki ilişkileri, suya ihtiyaç duyan ekosistemlerin gereksinimlerini belirleyen ve bu gereksinimlerin karşılanması için gerekli düzenlemeleri yapan kurumsal ve yasal mekanizmaları kapsar. Su kaynakları yönetimi ile su döngüsüne yapılacak müdahaleler kentsel su verimliliğini etkiler. Kentsel su verimliliği, şehirlerde suyun yeterli miktarda, temiz ve güvenilir bir şekilde teminini ve kullanımını sağlamak amacıyla bir su yönetimi stratejisi çerçevesinde yapılan yaklaşımları ve uygulamaları içerir. Su kaynakları yönetimi stratejileri içerisinde kentsel su verimliliğinin sağlanabilmesi için su kullanımı, su kullanım profili, su talebi tahmini, su kalitesini arttırmak için öneriler ortaya konulmalıdır.

Kentsel su kullanımını belirleyen tüketim alışkanlıkları su gibi kısıtlı bir kaynağın kendi döngüsü içerisinde korunmasını zorlaştırmaktadır. Kentte yaşayan insanların tüketiminin haricinde:

- Su kaynaklarının içme, kullanma, tarım, sanayi gibi sektörler arasında ihtiyaçlar doğrultusunda belirlenmesi gereken tüketim dengesinin kurulamaması,

- Kentte bulunan yeraltı ve yerüstü suları düşünülmeden yapılan şehir planlarının uygulanması,

- Suyun kullanımı hakkında doğru kararlar verilememesi ve kentin ihtiyacı olan suyun hesaplanamaması, kısıtlı ve arıtılarak yeniden kullanılabilen bu kaynağın kullanımını zorlaştırmasının yanı sıra daha fazla harcamaya sebep olarak elimizdeki suyun sonunu getirebilir.

Su havzalarında ortaya çıkan sorunlara baktığımızda, kentsel su kullanımından kaynaklanan sorunların haricinde, kentlerdeki yapılaşma sorunları, atık suların tamamen arıtılamaması, tarım alanlarımda toprağa karışan ve su döngüsünü etkileyen gübre ve ilaç kalıntıları gibi sorunlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz.

Ülkemizde 26 su havzamızın çoğunda tarımsal, evsel ve endüstriyel sebeplerden ötürü kirlilik önemli boyutlara ulaşmıştır. Özellikle Marmara Bölgesi’nde yer alan su havzalarında organik madde kirliliğinin yanı sıra atık ve artık su boşaltımları yüzünden su kalitelerinde ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Su kaynaklarında meydana gelen/gelebilecek bozulma ve kirlenme, kentsel ve kırsal alanlarda yaşam kalitesini düşürmektedir. Temiz su temini sorunu kentsel ve kırsal alanlarda yaşayan insanların ortak sorunudur.

Tüm bu sorunların çözümünde:

- Havzaya özel mutlak koruma alanlarının oluşturulması, su kaynaklarının kullanılması, geliştirilmesi, kirlenmeye karşı korumaya ve bu alanlardaki yerleşime yönelik özel hükümler getirilmesi,

- Havzalardaki tarım faaliyetlerinde modern sulama yöntemlerinin kullanılması

- Havzalarda tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde iyi tarım ve hayvancılık prensiplerinin uygulanması

- Sürdürülebilir su politikalarının benimsenmesi

- Mevcut su sağlama ve taşıma sistemlerinde kayıp ve kaçakların önüne geçilmesi

- Vatandaşların havza koruma süreci ve su kullanımı konusunda bilinçlendirilmesi, bu süreçlerde etkin rol alımı teşvik edici mekanizmalar geliştirilmesi ve ilgili kurumlarla koordine çalışılması

- Suyu korumaya yönelik kentsel altyapı ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu ihtiyaçlara yönelik stratejiler hazırlanması

- Atık suların arıtıldıktan sonra çeşitli sektörlerde kullanımının teşvik edilmesi

- Su kirliliğinin kontrol altında tutulması

- Su yönetimi planlaması yapılırken, kullanıcıların uzun dönemli ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması

- Kentlerde su duyarlı kent planları/kentsel tasarımlar yapılması gerekmektedir.

Suyun kullanımı ve korunması hakkında yapılacak en ufak bir hata bile tüm ekosistemi etkileyebilecek sorunlara yol açabilir. Su, kısıtlı bir kaynaktır ve bu kaynağın kullanımı bugünü ve geleceği etkiler. Burada bizlere düşen görev disiplinlerarası çalışma ile kentsel su kullanım politikaları oluşturulması, kent planları ile su planlamasının birlikte ele alınması, uzun dönemli havza planı stratejilerinin belirlenmesi, su talep yönetimi yapılması, bilinçli su kullanımı ile ilgili gerekli eğitimler verilerek –bu konuda sivil toplum kuruluşlarının yardımı alınabilir- toplumsal su kullanım bilincinin oluşmasını sağlamaktır.

Kaynakça:

TMMOB Şehir Plancıları Odası Su Komisyonu, 2007, Kent Planlama Aynı Zamanda Bir Su Kullanım Kararıdır Arama ve Görüş Geliştirme Toplantısı, Gazi Üniversitesi, Ankara

Akın, M. ve Akın, G., 2007, Suyun Önemi, Türkiye’de Su Potansiyeli, Su Havzaları ve Su Kirliliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47, 105-118

Özden, P., 2004, Kentsel Gelişim Politikaları ve Su Havzaları: İstanbul Metropoliten Alanına Yansımalar, İstanbul ve Su Sempozyumu.

Görer Tamer, N., 2016, Bugünden Yarına Kent ve Su Planlaması. Kent ve Kentliler 21. Yüzyıl İçin Planlama Seminerleri, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Durmuş, Ö., 2013, Su Verimliliği, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü, Yayın no:720