DURDURULAN METRO TÜNELLERİ VE DEPREM

TMMOB Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi

İstanbul‘da 24 ve 26 Eylül 2019 tarihlerinde meydana gelen depremler sonrası, kamuoyunda deprem ve durdurulan metro tünellerinde ortaya çıkabilecek tehlikelerle ilgili konular yeniden gündeme geldi. Metro tünellerinin durdurulması sonrası 5 Ocak 2018 tarihinde Maden Mühendisleri Odası olarak yaşanabilecek tehlikelerle ilgili* yapılan basın açıklaması ile dönemin İBB yönetimini uyarmış, halkın can güvenliği açısından olası tehlikelere karşı önlem alınması gerektiğini ifade etmiştik. Açıklamamızdan 11 ay sonra herhangi bir deprem olmamasına rağmen kazı işlemleri sürerken Bostancı-Dudullu Metro Hattında bir göçük yaşanmış, 2 işçi bu iş cinayetinde yaşamını yitirmiş, dönemin İBB yönetimini ve kamuoyunu konuyla ilgili yeniden uyarmıştık.**

Tüneller projelendirilirken, incelenen bölgelerin depremselliği de dikkate alınmalıdır. Projelerin uygulanmasından sonraki süreçte de tünel ve yüzey hareketlerinin takip edilmesi gerekmektedir. Görülen ve ölçülen herhangi bir anomalide, ilgili bölgenin kontrol altına alınması ve desteklenmesi veya güçlendirilmesi acilen yapılmalıdır. Tünel kazıları ve inşaat faaliyetleri süresince de oluşabilecek deformasyonlara karşı anlık olarak ilgili geoteknik ölçümler ve takipler yapılarak gerekli önlemler alınmalı, güçlendirme faaliyetleri yapılmalıdır.

Durdurulan metro projeleri ile ilgili tehlikeler ve yapılması gerekenlerle ilgili yaptığımız açıklama* yaşanan depremlerle ve olası depremlerle çok daha önem kazanması nedeniyle, bugün de geçerliliğini korumaktadır. Kazıları başlatılan metro tünelleri ile ilgili olası tehlikeleri ve yapılması gerekenleri bir kez daha paylaşıyoruz:

Yeraltı çalışmaları şehir içinde ve yapılaşmaların yoğun olduğu alanların altında yapılmaktadır. Şehir içi tünelcilikte en önemli unsur yüzeydeki yapıların, yeraltında yapılan kazılardan ve inşaat çalışmalarından etkilenmemesidir. Bu sebeple yüzeyde ciddi izleme ve ölçümler yapılarak, yüzey etki haritaları çıkarılmaktadır.

Yeraltı çalışmalarında;
1-Yeraltında açılan bir boşluk yüzeydeki statik dengeyi, yani doğanın dengesini bozmaktır.
2-Doğa bozulan bu dengeyi eski haline getirmeye çalışacaktır.
3-Doğanın bu davranışına karşı bir kuvvet oluşturmak için tünel içerisinde önce geçici tahkimat (yapay güçlendirme) yapılır. Tünellerde yapılan bu ilk tahkimat geçici tahkimattır.
4-Geçici tahkimatın gelen yükü taşıma süresi vardır. Bu süre dolmadan nihai tahkimat (Donatılı veya donatısız Beton Kaplama) yapılır. Nihai tahkimattan sonra tünel taşıyıcı hale yani güvenli hale getirilir.
5-Bu tahkimat sayesinde tünel üzerinde oluşan gerilmeler ve yükler homojen şekilde dağıtılarak, tünelin kabul edilebilir deformasyonlar içerisinde kalması sağlanır.
6-Eğer bu tahkimat/destekleme yapılamaz ise, öncelikle tünel içi deformasyonlarda artış gözlenir, ardından yüzeyde deformasyonlar başlar.

Yukarıda kısaca belirtilen gerekçeler nedeniyle; durdurulan projelerin yapımına başlanmış ancak nihai tahkimatı yapılmamış olan şaft ve tünelleri (dikey, yatay ve eğimli yeraltı açıklıkları) açılmış bölgelerde, tünel ve çevre güvenliği için aşağıda belirtilen tedbirler ve gerekli önlemler ivedilikle alınmalıdır.

1-Projelerin ne kadar duracağı henüz bilinmediğinden yeraltı kazıları ile açılmış olan tünellerin/bölgelerin betonlanmasının tamamlanması gerekmektedir.
2-Şaft (dik kuyu) ile ulaşım sağlanan tünellerde şaft üstleri kapatılmalıdır.
3-Tünel beton kaplaması, yani nihai tahkimatı yapılmaz ve tüneller olduğu gibi bırakılırsa, bekleme süresince tünel içindeki düşey ve yanal hareketler ölçülemediği için tünel içerisinde gerekli tedbirler alınamaz, bu da hem tünel içerisinde deformasyonların artmasına hem de yüzeydeki yapıların da bundan etkilenmesine neden olacaktır.
4-Yüzeydeki deformasyonlar, yapılarda/binalarda yapısal hasarlara yol açabilir. Bu nedenle bekleme süresince tünellerdeki deformasyonlar uygun metotlar kullanılarak düzenli olarak takip edilmelidir.
5-Tünellerde oluşan deformasyonlar ise işin tekrar başlaması sırasında ilave tahkimatlar yapılmasına, bu da maliyetlerin artmasına sebep olur.
6-Su geliri bulunan tünellerde su gelişinin kesilmesi gereklidir. Suyun tünel içerisine alınması yüzeyde deformasyonlara sebebiyet verebilir.
7-Yeraltı sularının kontrol edilmemesi tünel çevresinde bulunan alt yapıdaki su-kanalizasyon-enerji-iletim-doğalgaz hatlarının zarar görmesine neden olabilir.
8-Durdurulan, kapatılan şantiyeler yaşam alanları içinde bulunduğu için çevre güvenliği sağlanmalıdır.

Bunların haricinde şehrin birçok yerinde trafik düzenlemeleri metro projelerine göre yapılmıştı. Projesi başlayan bölgelerde kırka yakın şantiye kurulumu yapılarak çalışmalara başlanmış, bölgenin trafik akışı bu şantiyelere göre düzenlenmiştir. Projelerin durdurulması demek işin uzaması; aynı zamanda İstanbul halkının trafik çilesinin de uzaması demektir.

Metro-tünel projeleri gerekli mühendislik ölçüm, etüt ve planlama işlemleri yapıldıktan sonra proje maliyetleri hesaplanmakta, daha sonra ortaya çıkan proje maliyetleri üzerinden ihale edilmektedir. Dönemin İBB yönetimi tarafından yapılan iptal gerekçesi bu süreçlerin doğru bir şekilde işletilmediğinin de açık bir kanıtıdır. Bu yüzden durdurulan projelerde ortaya çıkan kamu zararının sorumluları da ortaya çıkarılmalıdır.

* Basın Açıklaması: İBB Tarafından Çalışmaları Durdurulan Metro Projeleri Hakkında Kamuoyunun Bilgisine, 5 Ocak 2018
http://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=11102&tipi=3&sube=0
**Basın Açıklaması: Bostancı-Dudullu Metro Hattında Yaşanan Göçük Hakkında Kamuoyunun Bilgisine, 2 Kasım 2018,
http://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=11513&tipi=3&sube=0