YEREL YÖNETİM VE HARİTACILIĞIN ÖNEMİ

TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi

1. Giriş

Yerel yönetimlerce yürütülen çalışmaların tarihsel süreci incelendiğinde, Harita ve Kadastro Mühendisliği mesleğinin önemli bir rol üstlendiği görülmektedir. Bu görevlerin, gelişen teknoloji ve toplumsal talepler doğrultusunda her geçen gün daha da öneminin arttığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

Yaşadığımız ülke, kent ve belde ölçeğinde haritacılık her dönemde toprakla ilgili tüm yatırımların başında ve hemen başvurulan bir uzmanlık alanı olarak değerlendirilmelidir.

İnsan, çevre, doğa ve kalkınma bütünlüğü içinde bir planlama ve uygulama anlayışına göre kentlerimizin gelişmesini sağlayan ve kentlinin yaşam kalitesini artırıcı, insan odaklı çalışmaların bir parçası olmak diğer meslek grupları gibi mesleğimizin de temel hedefi olmuştur.

Ülkemizde hizmet sektörünün, özellikle toprağa yönelik yatırımlarında en önemli ve devingen alanlarından birisi harita sektörüdür. "Harita" yeryüzünün ve onun yakın çevresinin coğrafi özelliklerini; "Kadastro" ise, toprak-insan ilişkilerini modellendiren bir bilgi sistemidir. Birbirinden ayrılmaz nitelikteki bu sistem, bir arada, toprağa bağlı tüm yatırım ve mühendislik hizmetlerinin altyapısını oluşturan temel bir etkinliktir.

Ancak yerel yönetimlerin yapılanmasına ilişkin çıkarılan yasa ve yönetmelikler ile uygulamalarında ne yazık ki, mesleğimizin kurumsal bir kimlik ile kendisini ifade etmesi hep beklentilerimizin altında kalmıştır.

TMMOB ve bileşeni odalar, bu hedeflerin gerçekleşmesi için, dün olduğu gibi bugün de, çağdaş ve yaşanabilir kentler için sorumluluk almayı sürdüreceklerdir. Bu konuda başta üniversiteler olmak üzere sektörümüzün tüm kurum ve kuruluşlarına da büyük görevler düşmektedir.

2. Yerel Yönetim Nedir?

Yerel yönetim, ulusal sınırlar içerisindeki değişik büyüklüklerdeki topluluklarda yaşayan insanların, ortak ve yerel nitelikteki gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan ve hukuk düzeni içerisinde oluşturulmuş olan anayasal kuruluşlardır.

Kent, belde, semt, mahalle gibi yerleşim merkezlerinin belli bir hiyerarşi içinde hukuki ve sosyal yönetimini sağlayan yerel yönetimlerin temel görevleri özetle şöyle sıralanabilir:

· İmar ve iskân işlerini düzenlemek

· Planlama faaliyetlerini yürütmek

· Altyapı ve üstyapı faaliyetlerini gerçekleştirmek

· Nüfus kayıt ve sosyal sigorta işlerini düzenlemek

· Ekonomik gelir ve gider düzenlemesi yapmak

· Okul, hastane, adliye, kaymakamlık gibi yerel hizmet binalarını inşa etmek

· Yol, çevre bakım, onarım, yapım ve temizlik faaliyetleri düzenlemek

· Sosyal ve insani gereksinmeleri karşılamak

· Bilişim ve teknolojik gereksinmeleri karşılamak ve düzenlemek

3. Yerel Yönetimlerde Harita Ve Kadastro Mühendisliği

(Harita/Geomatik/Jeodezi Ve Fotogrametri / Harita Ve Kadastro Mühendisliği) Hizmetleri

Harita ve Kadastro Mühendislik Alanları; Temel Mühendislik Hizmetleri, Mühendislik Ölçmeleri,

Jeodezi, Jeoinformasyon, Arazi Yönetimi, Fotogrametri ve Uzaktan Algılama, Kartoğrafya vb.dir.

Harita mühendisliği, konum ya da mekânsal bilgiyi üreten bir meslek disiplini olması nedeniyle birçok farklı mühendislik, mimarlık ve planlama meslek disiplininin yürüttüğü faaliyet alanlarına da altlık üreten, onlarla işbirliği ve eşgüdüm içerisinde çalışan bir meslektir.

Kentsel gelişiminin öngörülen projeksiyonlara göre yönlendirilmesi, planlama ve teknik altyapı çalışmaları, düzenli ve planlı arsa üretilmesi, kentsel toprakların mülkiyetine ve değişik amaçlı teknik bilgilerine ilişkin çeşitli istatistikî dökümlerin yapılması, taşınmaz değerlemeleri ve buna dayanarak oluşan sorunların çözülmesi, imar planlarına göre parsel bazlı, yatay ve düşey aplikasyonların yapılması, ancak güvenilir, doğru ve güncel üretilen harita ve harita bilgilerine bağlıdır.

Yine çağdaş ve yaşanabilir sağlıklı kentler için yapılan harita çalışmaları, belediyeler açısından vazgeçilmez temel bir ihtiyaçtır. Belediyenin işlevleri ve gereksinmeleri açısından konuya yaklaşıldığında harita ve kadastro mühendisliği disiplini şu faaliyetlerde görev ve sorumluluk üstlenmektedir:

· Kent ölçeğinde haritaların yapılması ve imar planlarının uygulanması

· Kent bilgi sisteminin oluşturulması

· Teknik altyapı çalışmalarının konuma dayandırılarak yapılması

· Belediye taşınmazlarının doğru envanterinin dökümü ve yönetimi

· Uygulama ve toprak kazanma amaçlı yapılan kamulaştırma çalışması

· Ulaşım ağının planlanması

· Tarihi eserlerin, koruma amaçlı haritalanması ve fotogrametrik/klasik yöntemle restorasyonu

· Toprak, kentsel tasarım, kıyı düzenlemesi ve su altıyla ilgili projeleme işleri

· Emlak vergisinin doğru belirlenmesi

· Kaçak yapılaşmanın önlenmesi

· Parsel bazlı yapılan imar planı uygulamalarında; yapı yeri uygulama ve kot krokisinden oluşan aplikasyon proje kontrolünün yapılması

· Kentsel dönüşüm uygulamalarında mülkiyete ilişkin çalışmaların yapılması

· Taşınmazların kiralanması, alınıp-satımına ilişkin değerleme yapılması ile birlikte değer haritalarının üretilmesi

· Adres ve numaralamaya ilişkin numarataj çalışmalarının yürütülmesi ve konuma dayalı veriye dönüştürülmesi

· İşgaliyelerin doğru belirlenmesi

· Mezarlık ve mezar yerlerine ilişkin harita işlemlerinin yapılması

Dünyamız üzerindeki her türlü yer ve konum temelli bilgilerin yönetilmesinde "harita" bugüne kadar önemli bir bilgi kaynağı olmuştur. Haritalar, çağlar boyunca insan ve mekân arasındaki iletişim bağını kuran bir araç olarak yer gösterimi yanında, her türlü ve her ölçekte planlama, mülkiyet, tarım, altyapı, risk yönetimi, turizm, sağlık, güvenlik gibi birçok mesleki alanda etkin bir araç olarak kullanılmıştır. Bu önem sürekli bir şekilde artarak sürmüş ve bilişim dünyasındaki baş döndürücü teknolojik gelişmelerle bütünleşerek, "Coğrafi Bilgi Sistemleri" olgusu olarak karşımıza çıkmıştır.

Artık günümüzde nesnelerin sayısal bir model ile ilişkilendirilerek sorgulandığı bir dünyada yaşıyoruz. Bu nedenle, toprak politikası bazındaki yaklaşımlarla uygulama bazındaki işlerde Harita ve Kadastro Mühendislik Disiplini, kendisini meslek yapan bu özelliklerinden dolayı daha da işlevsel duruma gelerek önemini artırmaktadır.

Akıllı kentlerin oluşturulması için sayısal verilerin toplanması ve mekansal bilgilerin kullanıma sunulması gelecekteki yerel yönetim açısından önemlidir.

4. Yerel Yönetimlerde Harita Mühendisliği Kurumsal Yapısı

Günümüzde belediyelerle ilgili, 5393 sayılı Belediye Yasası ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası birlikte değerlendirildiğinde, belediyelerde mesleğimizi de ilgilendiren kurumsal yapıyı düzenleyen maddeler şunlardır:

5216 Sayılı Yasaya Göre Büyükşehir Belediyesi Teşkilâtı

Madde 21-

Personel İstihdamı

Madde 22-

5393 Sayılı Yasaya Göre Belediye Teşkilâtı

Madde 48-

Norm Kadro ve Personel İstihdamı

Madde 49-

Büyükşehir belediyeleri dışındaki il, ilçe ve belde belediyeleri; 5393 sayılı Belediye Yasası’nın 48. maddesi çerçevesinde, standartları İçişleri Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından nüfus temel alınarak belirlenen sayıda müdürlük kurabilmektedir.

Yapılan araştırmalarımızda mesleğimize ilişkin faaliyetlerin neredeyse tamamına yakın kısmının ağırlıklı olarak İmar ve Şehircilik Müdürlükleri altında yürütüldüğü, ancak çok az sayıda da olsa bu çalışmaların Emlak ve İstimlâk Müdürlükleri altında da yürütüldüğü saptanmıştır.

5216 ve 5393 sayılı yasa birlikte değerlendirildiğinde, Harita ve Kadastro Mühendisliği hizmetlerinin, büyükşehir belediyelerinde Daire Başkanlığı düzeyinde kurumsal bir kimlik kazandırılarak yürütülmesine yönelik yasal bir engel bulunmamaktadır.

Ülkemiz belediyelerinin yönetsel yapıları ve gereksinmeleri incelendiğinde, harita mühendislik hizmetlerinin;

1. Harita Müdürlüğü,

2. Emlak ve Kamulaştırma Müdürlüğü

gibi iki ayrı birim altında yürütüldüğü; bu faaliyetlerin aynı birimde toplanması kadar imar, planlama, fen işleri gibi müdürlüklere bağlı şeflikler şeklinde de örgütlendikleri;

Büyükşehir belediyelerinde ise,

· Harita,

· Emlak,

· Kamulaştırma,

· Mesken ve gecekondu,

gibi dört ayrı müdürlük altında yürütülen hizmetlerin dışında harita mühendislerinin ayrıca fen işleri, planlama, ulaşım, imar gibi pek çok birimde çalıştıkları görülmektedir.

Günümüzde belediyelerde meslektaşlarımız tarafından yerine getirilen hizmetlerin tanımlandığı bir hukuksal düzenleme yoktur. Bu da tüm belediyelerde hizmetler konusunda standartların oluşmamasına neden olmaktadır. Bugünkü gelişmeler açısından bakıldığında:

· Belediye sınırları (büyükşehir, il, ilçe, belde) ile diğer idari sınırların (bölge, il, ilçe, köy ve mahalle) belirlenmesi

· Harita hizmetleri (halihazır, kent, tematik)

· Arazi ve arsa düzenlemeleri

· Adres bilgi sistemi (numarataj)

· Emlak vergisi, harca esas cadde/sokak birim değerlerinin belirlenmesi, bina tespitleri ve güncelleme

· Kamulaştırma planları ve kadastro müdürlüğü tarafından onanması, tapu sicilinde tescil, taşınmaz değerleme

· Taşınmazların satışı, kiralanması, ecrimisil, tahsis, irtifak hakkı tesisi, hizmet binası-konut-lojman yapımı, kat karşılığı inşaat

· Yol projelendirme (kent içi yollar, raylı sistemler, metro)

· Teknik altyapılar (su, kanalizasyon, doğalgaz)

· Teknik Uygulama Sorumluluğu hizmetleri (bina aplikasyonu, kot-kesit, kontur-gabari)

· Islah çalışmaları (dere, bataklık, göl-gölet)

· Kent bilgi sistemleri kurulumu

· Planlama süreçlerine katılım

· Arşiv

Gibi hizmetlerin meslektaşlarımız tarafından yerine getirilmesi için uğraş verilmelidir.

5. Yerel Yönetimlerde Harita Ve Kadastro Mühendisliği Kurumsal Yapısı İçin Önermeler

Özellikle büyükşehir belediyeleri bünyesinde harita ve kadastro mühendislik hizmetlerinin planlı ve sağlıklı yürütülebilmesi için Harita Dairesi Başkanlığının kurulması öncelikli beklentilerimiz arasındadır. Bu nedenle büyükşehir belediyelerinde farklı daire başkanlıkları altında bulunan Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü, Harita Şube Müdürlüğü ile Adres ve Numaralama Şube Müdürlüğü, meslek disiplinimize uygun isimlerde aşağıda ki organizasyon şemasında olduğu gibi;

· Harita/Harita ve CBS Dairesi Başkanlığı çatısı altında

· Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü,

· Adres ve Numaralama Şube Müdürlüğü,

· İmar Planı Uygulama Şube Müdürlüğü,

· Harita/Halihazır Harita ve Aplikasyon Şube Müdürlüğü

adlarıyla kurumsal bir yapıya kavuşturulmalıdır.

Bütün büyükşehir belediyelerinin, 6360 sayılı yasa sonrası bütünşehir olması nedeniyle bu belediyelerin taşınmaz yükünün artması ve bunlarla ilgili yapılacak kira, tahsis, devir, değerleme gibi işlemlerin yanında taşınmaz envanterinin daha sağlıklı tutulması ve bunlar üzerinden yürütülecek işlemlerin daha iyi yürütülebilmesi için Harita Emlak ve Kamulaştırma Dairesi adı altında veya benzer bir isimde kurularak yürütülmesi belediye hizmetlerine büyük katkı sağlayacaktır.

Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüklerinde;

Büyükşehirlerin yetki alanının il bütünü olması dikkate alındığında,

· İçme suyu sağlanması ve dağıtımı, kanalizasyon hatlarının oluşturulması, yağmur sularının tahliyesi, arıtma tesislerini kurulması ve işletilmesi ile dere ıslahı ve benzer çalışmalar kapsamında yapılan harita üretimi, mülkiyet, kamulaştırma çalışmaları ile mülkiyete ilişkin envanterin oluşturulması,

· Altyapıya ilişkin projelerin, “hazırlık aşamasında” ve “uygulama aşamasında” gerçekleştirilen projenin sayısal işletme planlarının hazırlanması aşamasında (röleve, as-built),

· Üretilen harita ve harita bilgilerinin coğrafi alt yapı bilgi sistemine entegre edilmesi için;

· Coğrafi Bilgi Sistemleri,

· Emlak ve Kamulaştırma,

· Harita ve Yer Altı Tesisleri

Şube müdürlüklerinin bağlı olduğu Emlak ve İstimlâk/Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı kurulmalıdır.

İşlevi, bilimsel ve teknolojik ilerlemeler, teknik personel olarak Harita ve Kadastro Mühendisi sayılarının arttığı dikkate alındığında öncelikle il, büyükşehir belediyesi yetki alanında kalan ilçe belediyelerinde;

· Harita, Emlak ve Kamulaştırma Müdürlüğü adıyla bir müdürlüğün kurulmasının zorunlu olduğu düşüncesindeyiz.

Konuya ilişkin inceleme ve araştırmalar sonucu ilgili yasal dayanaklar çerçevesinde örnek bir Harita Müdürlüğü ve Emlak Kamulaştırma Müdürlüğü modeli oluşturulmalıdır.

6. Sonuç

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası (HKMO) 7303 Sayılı Yasa, 66 ve 85 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerle değişik 6235 sayılı yasayla 1954 yılında kurulmuştur. HKMO tüzel kişiliğe sahip, Anayasanın 135. Maddesinde belirtilen kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur.

TMMOB Yasasının 2. maddesinin (c) fıkrasında kuruluş amaçlarından biri olarak "meslek ve menfaatleriyle ilgili işlerde resmi makamlardan işbirliği yaparak gerekli yardımlarda ve tekliflerde bulunmak, meslekle ilgili bütün mevzuat, normları fenni şartnameleri incelemek ve bunlar hakkında görüş ve düşünceleri ilgililere bildirmektir" hükmü yer almaktadır. Bu konu, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Tüzüğünün 4/b maddesinde de korunmaktadır.

TMMOB Yasası ve Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Tüzüğü, yerel yönetimler - meslek odası işbirliğinin dayanağı ve güvencesidir, bunun için tarafları bağlayıcı yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Odamız bu saptamadan yola çıkarak yerel yönetimler ile TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası arasında karşılıklı yarar, ortak sorumluluğa dayalı ilişkilerin düzenlenmesi ve ortak çalışmanın temellerinin atılması gerektiğine inanmaktadır.

Yerel yönetimler ve yöneticiler yukarıda kısaca vurguladığımız uzmanlık konularında TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası ile işbirliği yapması en temel beklentimizdir.