ÖLÇÜ 2019 TEMMUZ SAYISINI İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ

GIDANIN YÜZÜ; ETİKET!!!
Onur Akbulut, Gıda Yüksek Mühendisi/TMMOB Gıda Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi

Günümüzde insanlar tüketim alışkanlıklarını sürekli değiştirmek istememektedirler. Buna rağmen insanın kendisinden, çevresel faktörlerden, kendinden kaynaklanmayan etkiler, reklam yönlendirmeleri gibi nedenler, tüketim alışkanlıklarının günümüzde değişmesinde çok büyük etkendir.

Dünya nüfusunun nerdeyse 850 milyonu aç iken aynı miktarda insan ise obezite ile mücadele etmektedir. Dünya nüfusunun 7 milyar seviyelerine gelmesi gıda üreticilerinin işlenmemiş, yarı işlenmiş ve işlenmiş gıdalar üzerinden yapacakları iş ve işlemleri doğrudan etkilemektedir. Gıda üzerinde yapılacak iş ve işlemlerin ise günümüzde patron zihniyetlerine göre değişim göstermesi ise maalasef kaçınılmaz bir sorundur.

Ülkemizde Tarım ve Orman Bakanlığı yerel otorite olarak gida mevzuatlarıni hazırlar, yayınlanmasını sağlar, mevzuata uyulup uyulmadığının kanun kapsamında resmi kontrollerini yapar.

Gıda son tüketiciye veya bir önceki basamağında toplu tüketim yerlerinde tüketiciye üretim yerinden en son hali verilmiş şekilde olan etiketi ile ulaşmaktadır. Gıdanın etiketinde ürünün doğru ve bilgilendirici şekilde ifade edilmesi bu nedenle hep zorunluluk olmuştur. Bu nedenle yerel otorite dünya üzerinde kodeks ve standartlarda olan değişimlere ve yerelde gerçekleşen ihtiyaçlara bağlı olarak değişmektedir.

Tarım ve Orman Bakanlığı 26 Ocak 2017 tarihli 29960 sayılı Resmi Gazete’ de Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğini yayınlamıştır.

Etiketleme konusunda yapılan en son güncelleme ile yönetmeliğe yeni düzenlemeler eklenmiştir.

Örnek olarak daha önce üreticinin tercihine bırakılan beslenme beyanları etiket üzerinde artık zorunlu hale getirilmiştir. Bununla ilgili olarak beslenme beyanı veren firmalar için zorunlu iken yeni düzenleme ile ambalajlı Tüm hazır ambalajlı gıdalarda aşağıdaki enerji ve besin öğesi değerlerini içerecek şekilde 100 g veya 100 ml üzerinden beslenme bildirimi yapılması zorunludur.

Enerji ve Besin Öğeleri 100g veya 100mL için

Enerji (kj veya kcal)

Yağ (g)

- Doymuş yağ (g)

- Trans yağ (g)

Karbonhidrat (g)

- Şekerler (g)

Protein (g)

Tuz (g)

İşte bu örnekte de görüleceği üzere tüketici alışkanlıkları ürünler üzerindeki bilgilendirmenin değişmesine neden olmaktadır. Ambalajlı ürün tüketiminin dünya üzerinde global ekonomi ve ticaretin sonuçları olarak artmasından kaynaklı olarak tüketicilerin hangi üründen ne tür enerji ve besin almak istemelerinin sonucudur.

Tüketiciler icin gıda üzerinde her zaman bilgi sahibi olması gereken zorunlu bilgiler ise, gıdanın adı, bileşenler listesi, alerjiye veya intoleransa neden olan belirli madde veya ürünler, belirli bileşenlerin veya bileşen gruplarının miktarı, gıdanın net miktarı, tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi, özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları, gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi, işletme kayıt numarası veya tanımlama işareti, menşe ülke, kullanım bilgisi olmadığında gıdanın uygun şekilde tüketimi mümkün değilse gıdanın kullanım talimatı, hacmen % 1,2’den fazla alkol içeren içeceklerde hacmen gerçek alkol derecesi, beslenme bildirimi olduğunun bilinmesi gerekmektedir.

Bunun yanında en son değişiklikler ise temel görüş alanı ile tüketicilere ürünün rafta duran yüzünde tüketicilere verilen bilgilerde ürünün doğasının, markasının dahi doğru şekilde algılanması istenmektedir. Örnek verilmesi gerekir ise Nar Ekşili Sos ürününde Nar Ekşisi büyük puntolarla yazıp sosu kelimesinin daha ufak puntolar ile yazılarak tüketiciye nar ekşisi algısı verilmesi engellenmiştir.

‘Tüketim birimi’ifadesi ile ürünün içeriğinde yer alan hammaddelerin ne kadar bulunduğunun belirtilmesi tüketicinin doğru tercih yapmasına yardımcı olacaktır.

Gıdanın dondurulma tarihi, toplu tüketim yeri olarak değerlendirilen restaurant, lokanta ve büfe vb. yerlerde zorunlu bildirilecek bilgilerin menülerde veya broşürlerde yer alması sağlanmıştır. Yukarıda belirttiğimiz zorunlu bilgilerin etiket gibi menüde yer alması ile tüketici tercihinin doğru yönlendirilmesi amaç edilmiştir. Kısaca bir lokanta menüsünde lahmacun yazan satırda karşılığında sadece fiyatı değil artık lahmacun satırında içindekiler, alerjen bilgileri veya kullanılan et türünün belirtilmesi gerekecektir.

Gıdanın mesafeli satış şeklinde (internet vb.) ortamlarda satışından mevzuat kapsamında ambalajlı ürün satın alırken tercihini belirleyecek zorunlu bilgilerin uzaktan satış sağlayan gerçek veya tüzel kişi tarafından satın alacak kişiye satış ekranında verilmesi, satıştan sonra gelen ürün ile birlikte de satan alan kişiye ulaştırılması gerekmektedir.

Bu yenilikler dışında ise tüketiciler için en çok karıştırılan konulardan biri son tüketim tarihi ile tavsiye edilen tüketim tarihidir. En basit açıklama ile son tüketim tarihi geçmiş ürün tüketilmemesi gerekmektedir. Çünkü son tüketim tarihi genellikle soğukta muhafaza edilmesi gereken ve muhafaza koşullarına bağlı olarak içeriğinde yer alan bileşenlerin değişmesi ve/veya mikrobiyal yükün artması sonucunda insan sağlığını etkileyecek tarih olarak belirlenmektedir. Tavsiye edilen tüketim tarihi ise ürünün bu tarihten sonra tüketimi sonrasında herhangi bir sağlık sorunu oluşturmayacak fakat kalitesi ilk üretiminden farklı değişmiş ürün olarak algılanabilir. Dünya üzerinde belli ülkeler kendi mevzuatları gereğince bu tür ürünleri başka raflarda ve daha ucuza satılmasını zorunlu kılmaktadır.

Ülkemizde ise yasal islem sadece son tüketim tarihi geçmiş ürünlerin satışının tespiti halinde kullanan ve satan işletmelere uygulanmaktadır.

Başka bir nokta ise üzerinde yer alan gıda işletmelerinin kayıt ve onay numaralarını anlamaktır. İşletme kayıt ve onay numaraları üretici firmaların yerel otorite olan bakanlığın Gıda Güvenliği Bilgi Sisteminden de kontrol edilebilmektedir. www.ggbs.tarim.gov.tr internet adresinin ana ekranda kamuya bilgi verilmektedir. Yine aynı yerde onaylı takviye edici gıdalara da ulaşılabilmektedir.

Gıda etiketi her zaman üreticiler için ürün ifadelerden daha önemlidir. Fakat bileşenleri doğru anlamak gerekir. Katkılı ürün diyerek ürünü tüketmek ne kadar doğrudur? sorusu tabi ki herkesin aklındaki sorudur. Her katkı için ayrı bir açıklama yapmaktansa tek bir örnek ile açıklamak istiyorum. Böylece sizler için en önemli soruna cevap vermis olurum. Biraz interaktif olması için sucuk almak istediğimizde ürün markası fiyatı dışında rengi önemlidir. Rengi kırmızı olsun isteriz çünkü başka renkte olması beklemeyiz. Ama kurban zamanı soframızda kurban sonrası hemen yaptığımız kavurma rengini gözünüzün önüne getirmek isterim. Bu kavurma renginde sucuğu kim tüketmek ister, alışkanlıklarımız neden ile kimse istemez. Sucuk katkılar içerisinde bilimsel olarak kanserojenik olarak belirlenmiş nitrat ve nitrit kullanılarak hazırlanmaktadır. Tabi ki kullanım miktarları ve üretimden sonra dönüştüğü bileşen nedeni ile EFSA ve FDA gibi uluslararası gıda otoriteleri tarafından belirli miktarda kullanımı izin verilmektedir. Bu bileşen ile ürün ısıl işlem sonucunda nitrozamin gibi kanseri tetikleyecek bileşene bir zehre dönüşerek o renk elde edilmektedir.

Gıda etiketi, tüketicilerin bilinçlenmesine ve tüketici tercihinin belirlenmesinde önemli etki oluşturmaktadır. Bu tercih ise, üreticilerin zihniyeti, yerel otoritenin resmi kontrolleri ve tüketicinin ne kadar bilinçli olduğuna bağlı olarak değişmektedir. Gıdayı alırken etiketini incelemek için zaman ayırmak emeğimiz ile kazanılan paranın doğru harcanmasına neden olacaktır.