Tekirdağ Mürefte-Şarköy Depremi

Sevim Avcı Yener - Jeofizik Mühendisi

Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanı

TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi

Tekirdağ ilinin Şarköy ilçesi, Ganos fay hattı üzerinde yer almaktadır. Tekirdağ’ın güneybatısında kalan Şarköy ilçesine bağlı ve ilçe merkezinin kuzeyinde yer alan 6 mahalle batıdan doğuya doğru sırası ile Gaziköy, Gölcük, Yörgüç, Yayaköy, Mursallı ve Güzelköy mahalleleridir. Ganos fay hattı civarında bulunan mahalleler, Marmara Denizinin kuzey batı sahile yaklaşık 5-10 km mesafede, Saros Körfezinin ve Çanakkale Boğazının kuzey doğusunda yer almaktadır.

Sismolojik-sismotektonik özellikleri iyi bilinen Kuzey Anadolu Fayı (KAF) dünyanın en önemli doğrultu atımlı faylarından biridir. Türkiye’nin de en önemli tektonik unsurlarından birisini oluşturmaktadır. Geçtiğimiz yüzyılda bu fay üzerinde meydana gelen depremlerde 60 bine yakın insan hayatını kaybetmiştir ve 400 bin yapı tamamen yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Fayın uzunluğu yaklaşık 1500 km’dir. Bingöl’ün Karlıova kasabasından başlayarak Ana kuzey kolu İzmit Körfezi’ne kadar uzanıp Marmara çukurlarından geçerek Ganos Fayı’na bağlanmakta ve Saroz Körfezi’ne kadar uzanarak, Ege Denizi’ne ulaşmaktadır. Tekirdağ segmenti çizgisel gidişli dar bir zonda izlenir. 10 km’lik batı ucunda fay Tekirdağ havzasını güneyden sınırlar. Mürefte-Şarköy Depremi olarak anılan 1912 Depremi perşembeyi cumaya bağlayan gece yarısının hemen arkasında olmuş, 2800 den fazla ölü, 7000 civarında yaralı bırakmış, Biga ve Trakya’da 300’e yakın köyü etkilemiştir. Yüzey dalgası Avrupa istasyonlarındaki mekanik aletler tarafından Ms=7.3 olarak saptamıştır. 40-50 saniye sürmüştür. Depremden sonra 13 Eylülde büyük bir artçı şok olmuştur. Yıkılan ev sayısı yaklaşık 12600 dür. En çok yıkım Şarköy ve Mürefte’de olduğundan Mürefte Depremi olarak anılmaktadır.

Tarihi fotoğraflar ve yapılan gözlemlere göre yüzey kırığının Gaziköy, Güzelköy, Mursallı, Yayaköy, Yörgüç ve Gölcük civarında olduğu belirlenmiştir. Kırığın Batıda ulaştığı en son nokta, Gölcük köyünün batısıdır. Bu kesimlerde K-G yönlü genç dere yataklarında belirgin bir ötelenme yoktur. Böyle bir ötelenme sadece Gölcük köyünün doğusunda yer alan bir derede, sağ yanal 1.5±0.5 m’dir. Doğuya doğru, Yörgüç köyünün 1.5 km batısında, yine fay tarafından biçilen bir derenin içine yığılmış genç çökeller, sağ yanal 4.5±0.5 m. kadar ötelenmiştir. Yayaköy doğusunda yamaçtan akan bir genç derenin biçilmiş yatağında yine 10 m lik bir atım görülür. Daha doğuda Mursallı köyü yolu sağ yanal 4.5±0.5 m ötelenmiş, bugün var olan asfalt yol da aynı güzergahı izlemiştir. Mursallı Güzelköy arasındaki eski bir yolda da benzer atım bulunmaktadır. Güzelköy batısında, tarihi fotoğraflardan yarık oluştuğu görülen bir sırtın batısındaki genç bir derede, atım sağ yanal 14-15 m arasındadır. En batıda Gaziköy’de, kıyı çizgisi bugün bile görülecek şekilde fayın çıktığı noktada yaklaşık sağ yanal 2.5 m bir atım yapmaktadır.

Tekirdağ Şarköy ilçe sınırları içerisinde Fay ve faya tampon bölgelerin belirlenmesi için paleosismolojik çalışmalar yapılmıştır.

Gölcük, Yörgüç, Mursallı ve Güzelköy mahallelerinde 3 er adet ve Yayaköy mahallesinde 3 lokasyonda 4 hendek açılarak paleosismolojik çalışmalar yapılmıştır.

Bazı fay hendek çalışmalarında fay, fay izleri, makaslama zonu gibi veriler elde edilmiştir. ‘Gölcük Hendeği‘ içinde 6 farklı seviye ayırt edilmiştir. Açılan hendekte 13-14 m arasındaki bölgede GD’ya eğimli bir fay ve buna bağlı olarak gelişmiş kama şeklindeki çöküntü alanı ile bunun içini dolduran çakıllı kumdan oluşan bir dolgu gözlemlenmiştir. Faya ait iz elastik özellik gösteren siltli kil seviyesinde çok net gözlenmese de birim içindeki kum merceğinde de atıma sebep olmuştur.

Yörgüç hendek kazısında 30-35 m arasındaki bölgede meydana gelmiş bir depremin izleri gözlemlenmiştir. Bu izler yaklaşık olarak K58oD/38oGD doğrultulu bir fay zonu içinde tespit edilmiştir.

Başka bir Yörgüç hendeği içinde 6 farklı seviye ayırt edilmiştir. Hendeğin KB kısmında, kazının 42-45 m arasında marn ve kum litolojilerinden oluşan kısım bölgedeki fayın deprem sırasındaki aktivitesi sonucu oluşmuştur.

Yayaköy hendeği içindeki litolojilere baktığımızda 270 cm’ye kadar ulaşan kalınlıkta temel birim, bunun üzerinde de siltli kil ve yamaç molozu bulunmaktadır. Hendekte 5-7 m arasında sarı renkli iri bloklu bir birim ve onun iki yanında 10-20 cm kalınlığında makaslanmaya uğrayarak ezilmiş temele ait birimler bulunmaktadır. Burada temele ait birimlerin ezilip yapraklanmaya uğraması bir fayın hareketi sonucu olmuştur. Hendek içerisindeki fayın doğrultusu da K40oD/70oGD olarak ölçülmüştür.

Yayaköy hendeği içinde 5 farklı litoloji ayırt edilmiştir. Açılan hendeğin KB kısmında 3 m’de temel birimleri ile diğer birimler arasında geçişi sağlayan bir makaslanma zonu tespit edilmiştir. Bu zon bölgede meydana gelmiş faylanma sonucu gelişmiştir.

Mursallı hendeği içinde 5 farklı seviye ayırt edilmiştir. Açılan hendekte 40 m’de filiş biriminde yaklaşık 90 cm’lik faylanmaya bağlı birim düşüm tespit edilmiştir.

Diğer Mursallı hendeğinin açıldığı hattın 20 m’sinde topoğrafyada görülen seki bir faylanmanın yüzeyde oluşturduğu iz olarak kabul edilmiştir. Aynı bölgede hendek içerisinde tespit edilen makaslanma zonu da bunu ispat etmiştir. Açılan hendeğin 4,5/9-12 ve 24 m’lerinde tespit edilen çakıllı kum dolguları bölgede meydana gelen depremin yüzeyde oluşturduğu yırtılma sonrası açılan alanların dolması ile oluşmuştur.

Güzelköy hendeği içinde 5 farklı seviye ayırt edilmiştir. Hendeğin 6 m’sinde siltli kil seviyesinin bitkisel toprak seviyesinin altına kadar ulaşmış olması ve bu alanın GD ve KB’sındaki kumlu silt seviyesinin kalınlığındaki yaklaşık 40 cm’lik fark bu alanın bir faylanma sonucu oluştuğunu gösterir.

Şarköy ilçesindeki eski köy merkezleri içerisinden geçen fay tespitleri sonucu tampon bölgelerde yapılaşma yasakları getirildi. Şehrimizi güvenli hale getirmek amacıyla afet riski en yüksek alanları belirlenerek kentsel dönüşümle ilgili çalışmalar başlatıldı. Ayrıca fay hattının geçtiği mahallelerde kentsel dönüşüm uygulamalarıyla eski köy yapılarının başka alana taşınması ile ilgili proje geliştirme çalışmaları yürütülmektedir. Afetleri önleyemeyiz ama onların vereceği kayıp ve hasarları minimuma düşürebiliriz.

KAYNAK:

Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi Şarköy İlçesi Jeolojik- Jeoteknik Etüd Çalışması. (2015). Tekirdağ